Mon ròtle es tanben de far conéisser la revolucion democratica e culturala que sèm a viure coma una proposicion per la rèsta del Mond Sèm pas republicans. La republica es lo fruch de l’estat-nacion, es una idèa que foguèt creada e idealizada aquí en França Lo govèrn bolivian al contrari desira de preservar e de reconéisser la realitat, la natura, la dignitat e la diversitat dels diferents pòbles I a mai de 35 lengas oficialas dins nòstre país, e es fòrça plan coma aquò! Los capitalistas nos vòlon ensacar totes dins un meteis sac; e suprimir las diferéncias territorialas, economicas o ben culturalas Perqué me deuriái conformar a una soleta identitat e negar totas las autras? Los indigènas an lor pròpria concepcion de la nocion de territòri e d’autoritat; aquò, o cal respectar Foncionam pas amb de libres, preferissèm de viure las causas dirèctament e de resòlver los problèmas a partir de situacions practicas. L’ideologia fa pas partida de nòstra cultura Nòstre problèma amb los Estats-Units es que lors vertadièrs governants son las grandas entrepresas

 
 
Que càmbia, d’èsser ambaissador d’un país que se proclama revolucionari?
 
Los ambaissadors devon complir de missions precisas: far conéisser lor país, prestar atencion als ressortents que vivon en França e afortir los ligams entre los pòbles. Mon ròtle es tanben de far conéisser la revolucion democratica e culturala que sèm a viure coma una proposicion per la rèsta del Mond.
 
 
Lo preambul de la Constitucion boliviana encausa “l’estat neoliberal, republican e colonial”. Perqué associar la Republica al capitalisme e a la colonizacion?
 
Mai qu’encausar, d’en primièr se tracta de superar e de passar l’estat. E afirmam efectivament que tanben se cal emancipar del modèl republican. Sèm pas republicans. La republica es lo fruch de l’estat-nacion, es una idèa que foguèt creada e idealizada aquí en França. Sèm contra aquel modèl importat perque correspond pas brica a la realitat de la societat boliviana. L’estat-nacion cèrca l’omogeneïzacion de la populacion, cèrca de far que las gents pensen totas la meteissa causa, que sián identicas. Mas nosautres sabèm qu’aquel vòt es pas sincèr. Lo govèrn bolivian al contrari desira de preservar e de reconéisser la realitat, la natura, la dignitat e la diversitat dels diferents pòbles. Es la via que temptam d’experimentar amb lo nòstre estat plurinacional.
 
 
A quin tipe de diversitat vos referissètz? La de las etnias?
 
De segur! Parlam de la diversitat culturala, es un subjècte absoludament fondamental. Agachatz aicí en França, i a los bascos, los bretons, los occitans. I aguèt mai d’una cultura, mai d’una lenga a l’epòca. Mas la Republica las destruguèt totas, per la fòrça! Pensam que la diversitat es una riquesa, pas un problèma. Es pr’amor d’aquò que nos esforçam de reconéisser oficialament tota las culturas. I a mai de 35 lengas oficialas dins nòstre país, e es fòrça plan coma aquò!
 
 
Lo mond an sovent ben de mal de se definir d’espereles, alara cossí fa vòstre govèrn per saupre qual aperten a tala o tala cultura?
 
Cresi que l’autoidentificacion es fondamentala, es a dire de saupre qui sèm. Mas la question es encara mai prigonda. Parlam aicí de la modernitat, tala coma foguèt imaginada per de pensaires europèus e nòrd-americans. Aquela modernitat sap pas integrar la nuança e la diversitat, considèra que tot çò de diferent es una menaça. Mas qui nos somet a aquela omogeneïzacion? Es lo mercat! Lo capitalisme nos impausa d’aver los meteisses gostes, de pensar la meteissa causa, de viure dins las meteissas vilas, de somiar los meteisses sòmis per fin de nos vendre los meteisses produches. Los capitalistas nos vòlon ensacar totes dins un meteis sac; e suprimir las diferéncias territorialas, economicas o ben culturalas.
 
En realitat, cada persona a una multitud d’identitats dins sa vida. Las cal reconéisser e far reconéisser. Soi un filh davant mon paire, un paire davant mon filh e un ambaissador davant vos. Ai l’identitat de mon país, de ma region, de mon vilatge, de ma familha. En qué aquò es un problèma? Perqué me deuriái conformar a una soleta identitat e negar totas las autras? Pensi qu’avèm la capacitat d’integrar totas aquelas identitats dins una vision mai politica e mai sistemica de la vida. D’ara enlai, amb totas aquelas avançadas desvolopadas en Occident coma la fisica, la quimia o la biologia, sabèm que la vida es sistemica. A besonh de diversitat per se desvolopar, e non d’un solet e unic element. Es lo principi natural que volèm respectar.
 
 
Existisson de leis diferentas segon l’apartenéncia a tala o tala etnia?
 
Non, i a pas qu’una sola lei.
 
 
Alara quina es la traduccion concreta e institucionala d’aquel principi de diversitat?
 
La Constitucion reconeis diferents modèls economics. I a l’economia estatala, qu’es una fòrça al servici del nòstre govèrn e de la nòstra politica; l’economia de mercat, del sector privat, per far foncionar las entrepresas, especialament estrangièras. I a tanben l’economia cooperativa e, enfin, l’economica comunautària, païsana e indigèna, que permet d’escambis mai dirèctes e complementaris. Avèm tanben un sistèma plural al nivèl institucional amb una autonomia departamentala, regionala, municipala e indigèna. Los indigènas an lor pròpria concepcion de la nocion de territòri e d’autoritat; aquò, o cal respectar. Aquelas quatre economias an lo meteis poder davant la Constitucion, deguna supèra pas l’autra. Parièr, son totas capablas de s’autogovernar, es a dire qu’an totas lo poder de discutir la lei.
 
 
Vòstre president, Evo Morales, aperten al movement del socialisme revolucionari. Aquel corrent, eissit del marxisme, s’interèssa tradicionalament als problèmas politics, economics e socials e non als aspèctes identitaris o etnics. Cossí aquel ligam entre la question sociala e la question identitària es teorizat per vòstre govèrn?
 
Ja fa mai d’una annada qu’a l’esquèrra l’avèm entamenada, aquela reflexion. Començam tot just a realizar qu’aquela proposicion marxista, que parla dels païsans del temps de la produccion feudala, amb l’idèa qu’aquelas gents progressaràn e lucharàn dusca a l’aveniment del socialisme puèi del comunisme, aquò fonciona pas. Correspondiá pas brica a la realitat de las classas païsanas bolivianas. Alara nos sèm mai concentrats sus la nacion e las culturas que sus las classas socialas. Avèm fòrça trabalhat sus totas aquelas questions, mas es pas un terren de debat teoric o istoric. Çò d’important, es la situacion concreta, pas lo rasonament. La teoria se deu sosmetre a la realitat, pas lo contrari.
 
Es l’Occident qu’impausèt lo metòde d’esquèma mental racional e teoric, mas aquò fonciona pas per totas las situacions. Preferissèm una logica mai experimentala. Foncionam pas amb de libres, preferissèm de viure las causas dirèctament e de resòlver los problèmas a partir de situacions practicas. L’ideologia fa pas partida de nòstra cultura.
 
 
L’ecologia politica nos a aprés qu’existissiá realament un interès general uman, ja que se nos ocupam pas de nòstra tèrra, totes ensems, alara morirem totes ensems. Aquò vos convenç de la pertinéncia de l’universalisme, o ben pensatz qu’aquela nocion es sonque coloniala?
 
Cal tornar a las raices de las causas. Dins universalisme i a uni-, es a dire, l’idèa d’un mond unic, sens nuanças. Mas aquò correspond pas brica a la situacion reala. En vertat, lo mond es plural e divèrs. L’universalisme es estat lo mejan pels occidentals e pels europèus d’impausar lors manièras de viure a totas las culturas e a totas las societats. An destruch de civilizacions e nos an racontat d’istòrias que son pas las nòstras. L’universalisme respècta pas la diversitat e la realitat dels dreches umans. La paradòxa dels “dreches umans” a la manièra occidentala es de dire: “Respècti tos dreches sonque se partejas mas valors.” Que se passa aquí amb las filhas musulmanas en França? Perqué òm las empacha de portar lo vel a l’escòla? Es una ataca contra lor identitat!
 
 
Los Estats Units vòlon apasimar las relacions amb Cuba mas, a l’encòp, son totjorn mai agressius envèrs Veneçuèla. E los sud-americans se pòdon fisar del govèrn estatsunidenc, dins los ans que venon?
 
Nòstre problèma amb los Estats-Units es que lors vertadièrs governants son las grandas entrepresas. Son doncas mal plaçats per parlar de democracia, mas son lors afars. Per quant a de nòvas relacions amb Cuba, çò d’important es de constatar que foguèt lo govèrn american que cambièt de posicion, pas lo cuban.
 
 
En 2013 lo president bolivian Evo Morales foguèt embarrat dins un aeropòrt après que los americans donèron òrdre als franceses de li enebir nòstre espaci aerian. Perqué François Hollande faguèt aquò, ja que i aguèt pas degun conflicte d’interès entre nòstres païses?
 
Cal pausar la question al govèrn francés. Aquela vergonha es pas nòstra. Ieu, ai pas ges de justificacion de portar.
 
 
 
 
 
 

---

L’entrevista foguèt menada per Jules Pennautier e publicada en francés dins Le Poing, nº18, en setembre de 2015 (tèxt reproduch e revirat en occitan per Matiàs Gibert, jos l’autorizacion de l’autor).